Reż. Andrzej Celiński
Czy wolno było śmiać się w Auschwitz albo getcie warszawskim? To pytanie pada na samym początku filmu „Kabaret śmierci”. I do końca nie wiemy, jak na nie odpowiedzieć. Nominowany do Oscara Andrzej Celiński w swoim fabularyzowanym dokumencie opowiada o światowej sławy żydowskich artystach, którzy trafili do piekła gett i niemieckich obozów koncentracyjnych, w których walczyli o życie swoją sztuką.
„Wojenna opowieść o artystach żydowskiego pochodzenia, walczących o przetrwanie za pomocą twórczości muzycznej, teatralnej i filmowej”. Ten chłodny opis z oficjalnego materiału prasowego nie oddaje nawet odrobiny wstrząsu jaki wywołuje w widzu „Kabaret śmierci”.
Celiński prowadzi nas ścieżką śmierci poprzez obozy koncentracyjne i getta, w których żydowscy artyści – przed wojną sławni i kochani przez widzów – organizują przedstawienia i koncerty. Walczą o życie, o duszę i o godność.
Poznajemy sławnych przed wojną niemieckich filmowców żydowskiego pochodzenia: Maxa Ehrlicha i Kurta Gerrona. Ehrlich nakręcił 42 filmy, przed hitlerowcami uciekł do Holandii, skąd w 1943 trafił jednak do Auschwitz, gdzie został zamordowany, podobnie jak Gerron – słynny komik niemiecki, który wystąpił w kilkudziesięciu filmach. Na ekranie pojawiają się też fabularyzowane sceny poświęcone Wierze Gran – wielkiej polskiej piosenkarce, która dobrowolnie wróciła do getta w 1942 roku. Uciekła z niego przed akcja wysiedleńczą. Przeżyła i zmarła w 2006 roku w Paryżu.
W filmie zarejestrowano wypowiedzi reżysera teatralnego Volkera Kühna, reżysera i aktora Teatru Żydowskiego w Warszawie Jana Szurmieja, ale także więźniarek i więźniów obozów, którzy przeżyli dzięki swojemu talentowi. Więźniarek obozu Theresienstadt w Czechach Anny Hanusovej-Flachovej i Evy Herrmannovej oraz Leopolda Kozłowskiego więźnia obozów Kurowice i Jaktorów. Kozłowski był wybitnym, polskim pianistą, kompozytorem i dyrygentem. Po wojnie koncertował przez wiele lat, przypominając muzykę przedwojennych klezmerów w Polsce i nazywany był „ostatnim klezmerem Galicji”.
Cmentarz ŻydowskiWłaśnie jego relacja jest szczególnie wstrząsająca. Celiński opatrzył ją sekwencjami fabularnymi, opartymi na obozowych wspomnieniach Kozłowskiego. „Grałem o życie” – mówi artysta, streszczając w tym krótkim zdaniu istotę tego, czym były jego występy przed komendantem obozu koncentracyjnego. „Grałem tym, którzy rozstrzeliwali i grałem tym, którzy byli rozstrzeliwani…”
Przeżył, bo uciekł z obozu. Potem walczył w żydowskim oddziale partyzanckim Abrama Bauma „Bunia” oraz w oddziałach Armii Krajowej.
Andrzej Celiński jest reżyserem, który zasłynął w świecie nominowanym do Oscara dokumentem „Dzieci z Leningradzkiego” (2004), wyreżyserowanym wspólnie z Hanną Polak.
Metryczka filmu
„Kabaret śmierci”
Polska, 2014
Reżyseria i scenariusz: Andrzej Celiński
Zdjęcia: Aleksander Dyl
Produkcja: Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego
Czas trwania: 98 min
Obsada aktorska: Rafał Gąsowski, Feliks Szajnert, Piotr Dąbrowski, Jacek Milczanowski,
Magdalena Wojnarowska.
Nagrody i wyróżnienia
2015 Nowy Jork (New York Festivals) – Złoty Medal w kategorii: Film and Video – Film Productions; Documentaries
2015 Prix Italia-w kategorii: dokument artystyczny