To największy pod każdym względem obiekt zabytkowy w Zabrzu, budowany przez 64 lata z powodu ręcznego jej drążenia w skałach. Budowę rozpoczęto w czerwcu 1799 r., a ukończono w 1863 r. Sztolnia posiadała nazwę „Hauptschlüsselerbstollen”. Wybudowana jako sztolnia wodna, a jednocześnie podziemny kanał wodny łączący Zabrze z Królewską Hutą (obecnie Chorzów). W momencie zakończenia budowy należała do najdłuższych sztolni w Europie związanych z górnictwem węglowym. Jej całkowita długość to 14,25 km. Inicjatorem budowy i projektantem był Friedrich Wilhelm von Reden wraz z Johnem Baildonem. W 1951 r. wylot sztolni został rozebrany oraz zamurowany. W wyniku prowadzonych prac rewitalizacyjnych, przy wsparciu unijnych funduszy, w 2018 r. sztolnia ponownie została udostępniona dla turystów z możliwością podziemnego spływu łodziami na odcinku 1100 km. W 2020 r. decyzją Prezydenta RP została uznana za Pomnik Historii.
Dariusz Walerjański
