Reż. Edmund Edel

„Królowa giełdy” była jednym z najsłynniejszych filmów 1918 roku w całym Cesarstwie Niemieckim. A jednocześnie jednym z najbardziej kontrowersyjnych, bo nakręcona w 1916 roku na premierę czekała aż 2 lata, blokowana przez… cenzurę. Na ekranie pojawiła się ówczesna mega-gwiazda Asta Nielsen, a za kamerą stanął Edmund Edel, najlepszy „reklamiarz” II Rzeszy i kolega malarza Henri de Toulose-Lautreca. No i oczywiście, w filmie swoją role „zagrało” Zabrze!

O czym opowiada ten hit niemego kina? Helene Metzler (Asta Nielsen) jest zamożną właścicielką kopalni miedzi „Glückauf”, w której role wcieliła się ówczesna Kopalnia Jadwiga w Biskupicach. Niestety akcjonariusze zaczynają panicznie wyprzedawać swoje udziały, gdy okazuje się,  że zasoby kopalni są na wyczerpaniu. Helene wyrusza więc wraz z dyrektorem Lindholmem (Aruth Wartan) pod ziemię, by sprawdzić czy w kopalni faktycznie nie ma już cennego minerału.

Lindholm odkrywa miedzianą żyłę, która uratuje kopalnię przed likwidacją. Helene postanawia przeprowadzić ryzykowną operację finansową. Instruuje swojego finansistę Goldsteina (Otto Gebühr), aby sztucznie obniżył cenę akcji, a następnie wykupił jak najwięcej udziałów. Giełdowa sztuczka przynosi efekty – kopalnia ponownie rozkwita. Z wdzięczności, Helene postanawia uczynić Lindholma współwłaścicielem, a ponadto… zakochuje się w nim.

Górnicy z Górnego Śląska w filmie. W trakcie realizacji jest duże dzieło filmowe, które ma miejsce na Górnym Śląsku i ma być zaangażowana w budowę górnośląskiego Bergnappen. Od autora dramatu filmowego, pana Edmunda Edelera, dowiadujemy się, co następuje: Tytuł nowego projektu to Die Börjenjpekulantin. „Miejsce akcji to kopalnia, aby nagrania można było robić na miejscu. Wydawało to Borsignwerke wydało zatwierdzenie, po którym natychmiast rozpoczęto finalne nagranie fotograficzne. Odbywa się pełnowymiarowe nagranie górników. Aktorka Afta Nielfen przybywa tu jako główna aktorka filmu, ona też włączyła się sztukę filmową. Słynny berlinski pisarz i kreślarz Edmund Edel reżyseruje film. Obecność gości wywołała spore zamieszanie w naszej społeczności, na ulicach otaczali ich zaciekawieni ludzie, którzy byli wszędzie. Zespół artystów mieszkał w hotelu Kochmanna. Wczoraj wieczorem wystąpili aktorzy filmowi z panem Edelem. Filmowa tragedia została entuzjastyczna odebrana. Aktorka, która również cieszy się popularnością wśród naszych kinowych widzów, wzięła udział w tournee, a każdy miał okazję osobiście poznać artystkę, której często robił zdjęcia. Obecność artystów filmowych jest więc dla nas interesująca, ponieważ kawałek ziemi śląskiej i duch pracy Ślązaka znalazł się w filmie i wkrótce przejdzie przez wszystkie etapy slajdów. Zabrze , opat, ds. Młodzieży. 16-letni górnik August S. z Hinden Dem Lert

Film wywołał tak wielkie kontrowersje, że cenzura w styczniu 1916 roku zakazała pokazywania go młodzieży. Niestety nie wiemy, co tak wzburzyło cenzorów, w każdym razie po raz pierwszy film został pokazany dwa lata później – na premierze w Berlinie 23 maja 1918 roku. Pewnym tropem wskazującym na przyczyny ocenzurowania „Królowej giełdy” była osoba Asty Nielsen. Uważana za pierwszą sex-bombę kina niemego grała, jak piszą krytycy „ze zmysłową mową ciała, subtelną, ale wyrazistą”. A ówcześnie, było to wystarczającym powodem , by wzburzyć kinowych widzów.

Jak wspomnieliśmy, „Królowa giełdy” miała gwiazdorską obsadę. Asta Nielsen, która zagrała główną rolę, cieszyła się wtedy popularnością równą dzisiejszej sławie Angeliny Jolie. Duńska aktorka nie pozwalała jednak zamknąć się w szufladce z napisem „piękna i seksowna”.  Konsekwentnie grała też postaci kobiet złamanych życiem.

W filmowego dyrektora Lindholma wcielił się Aruth Wartan, aktor i producent filmowy pochodzący z Armenii, który z wykształcenia był… inżynierem górnictwa! Aruth to bardzo barwna postać. Błyszczał nie tylko na ekranie. Był również zawodowym sportowcem, startującym z sukcesami w Igrzyskach Olimpijskich. Warto dodać, że kilkukrotnie grał u boku polskiej supergwiazdy Hollywood Poli Negri.

Z kolei dramatyczną postacią był Otto Gebühr, który zagrał finansistę Goldsteina. Zasłynął rolą króla pruskiego Fryderyka Wielkiego, którą zagrał w aż dwunastu filmach, nakręconych w latach 1920-1942! Niestety, po 1933 roku wsparł nazistów, a w okresie III Rzeszy stał się ulubioną gwiazdą filmową Josepha Goebbelsa. Twórca systemu hitlerowskiej propagandy umieścił Gebühra na liście „niezastąpionych artystów, podarowanych Rzeszy przez Boga”.

Na koniec słowo o reżyserze. Edmund Albert Edel urodził się w 1863 roku w ówczesnym mieście Stolp na Pomorzu, znanym nam jako dzisiejszy Słupsk. Edel był multi-talentem. Sławę zyskał, tworząc w zupełnie innych dziedzinach niż kino. Był malarzem, karykaturzystą i rysownikiem, uważanym w latach 20. i 30. XX wieku za najlepszego twórcę… reklam w całych Niemczech.

Do tworzenia plakatów zainspirował go genialny malarz Henri de Toulouse-Lautrec, którego poznał w czasie studiów w Paryżu. Wkrótce Edel odniósł ogromny sukces, a historyk sztuki Eduard Fuchs nazwał go w 1906 roku „najbardziej zręcznym artystą reklamowym w Niemczech”.

Ale to nie koniec „zwrotów akcji” w życiu Edmunda Edela. W 1903 roku zaczął pisać i stworzył ponad 30 powieści, dzięki którym zyskał reputację kronikarza berlińskiej bohemy. Jako reżyser nakręcił ponad 40 filmów, a jego najwybitniejszym obrazem jest właśnie „Die Börsenkönigin”.

Kres karierze Edela przyniósł triumf hitleryzmu w 1933 roku. Jako Żyd zaczął być szykanowany, a jego twórczość usuwano z publicznego obiegu. Załamany i zniszczony psychicznie zmarł rok później.

„Królowa giełdy” zachowała się do dziś w kilku kopiach. Holederskie Nederlands Filmmuseum w 1994 roku stworzyło cyfrową kopię filmu. Oryginalna taśma została pokolorowana i wydana na DVD w 2012 roku (w zestawie z trzema innymi filmami Asty Nielsen).

 

Osiedle Borsiga Kopalnia Jadwiga Osiedle robotnicze Donnesmarcka „Zandka”


Metryczka filmu

“Królowa giełdy”
Niemcy 1916/1918

Reżyseria i scenariusz: Edmund Edel
Produkcja: Neutral Film
Czas trwania : 63 min
Obsada: Asta Nielsen, Aruth Wartan, Willi Kaiser-Heyl, Otto Gebühr