Archives: Items

Dom Kawalera to nazwa  monumentalnego budynku przeznaczonego na hotel robotniczy dla górników pracujących dla koncernu Borsigwerk. Obiekt został zbudowany w I poł. XX w. Zgodnie z regulaminem w budynku nie mogły przebywać żadne kobiety. Budynek oprócz części mieszkalnej posiadał wspólną jadalnię, pralnię i salę rozrywki. W 2005 r. obiekt za zgodą jego właściciela, mocno zniszczony przez wandali, został wysadzony w powietrze. Dziś w jego miejscu można zobaczyć porośniętą górę gruzu, z wystającymi czarnymi cegłami, z których dom kawalera był zbudowany. Dariusz Walerjański   Filmy:

Cmentarz Żydowski to jedyna nekropolia w Zabrzu, która swoim charakterem przypomina niezwykle urokliwy ogród pamięci, tym samym nawiązując do średniowiecznego określenia cmentarzy żydowskich jako hortus judaeorum. Nekropolia została założona w 1871 r. Na jej terenie zachowało się ponad 700 nagrobków; od tradycyjnych macew do wielorodzinnych grobowców, wyglądem swym nawiązującym do starożytnych świątyń. To jedyne miejsce w Zabrzu, gdzie daty urodzin i śmierci pochowanych tu osób są podawane od stworzenia świata, zgodnie z kalendarzem żydowskim. Dariusz Walerjański

Lata działalności: 11.2018 – do nadal Zabrzańskie kino z technologią 2D i 3D posiada sześć klimatyzowanych sal i ponad 700 miejsc dla gości, w tym komfortową salę VIP. Kino zostało otwarte w listopadzie 2018 roku. Kino Planet Cinema w Zabrzu znajduje się przy Centrum Handlowym PLATAN. Kino oferuje widzom najnowsze filmowe hity, pokazy przedpremierowe, maratony filmowe, seanse specjalne i dla grup szkolnych. Organizuje szereg imprez oraz spotkania okolicznościowe. W kinie znajduje się nowoczesny bar z popcornem, napojami oraz dużym wyborem słodyczy. Czas przed i po seansie widzowie mogą spędzić w Planet Cafe.  

Lata działalności: 12.2000 – do nadal Mutikino wybudowano w grudniu 2000 roku, obecnie jest największym kinem tej sieci w Polsce. Zabrzańskie Multikino posiada 13 sal kinowych, w których łącznie znajdują się 2948 miejsca.

Kino Relax w Rokitnicy zajmowało część Domu Kultury, w którym dziś mieści się V Komisariat Policji. Kino pojawiło się w latach 60. XX wieku. Służyło m.in. studentom Akademii Medycznej. Pomimo konkurencji, Dom Kultury działał do XXI wieku natomiast dużo wcześniej zamknięto kino przed latami 80. XX wieku.

Filmy:

Ostatnie z kin w Biskupicach otwarto już po włączeniu tej miejscowości do Zabrza, co nastąpiło 1 stycznia 1927 roku. Kino z prawdziwego zdarzenia postanowiła wybudować Martha Bielowski, współwłaścicielka kina w Mikulczycach. Projekt został wykonany w sierpniu 1928 roku przez architekta Alberta Krawietza, w tym czasie budowniczego miejskiego w Zabrzu. Zakładał on, że przy Schillingstrasse 4 (ul. Bolesława Chrobrego) powstanie budynek z widownią dla ponad 500 widzów. Ostatecznie ustawiono 289 foteli na parterze i 210 na balkonie. „Vereinigte Union-Lichtspiele” otwarto w Biskupicach najprawdopodobniej latem 1929 roku. W kinie zainstalowano z czasem aparaturę do wyświetlania filmów dźwiękowych systemu „Klangfilm”. W następnych latach jako właściciel kina występuje mąż Marthy Bielowski, Franz. W jego rękach kino pozostało aż do początków 1945 roku. Po drugiej wojnie światowej kino działało przez pewien czas pod nazwą „Górnik”, obecnie mieści się w nim sklep.  

We wrześniu 1924 roku firma budowlana „Dzialoszynski & Bruck” z Bytomia przedłożyła w zaborskim urzędzie gminnym projekt adaptacji jednego z pomieszczeń w restauracji Hugo Grünbergera na salę kinową. Restauracja mieściła się przy Brojastrasse 36 (ul. ks. J. Lompy), a wspomniane pismo opatrzone zostało pieczątką „Kammer-Lichtspiele Zaborze”, pod którą podpisał się Max Perlinski. Na ślady działalności zaborskiego kina o takiej nazwie nie udało się dotychczas natrafić. Piotr Hnatyszyn

Lata działalności: 1934–1945 nazwiska założycieli: Alfred Salzwedel, Eduard Skowronek, Richard Walter   Projekt przebudowy centrum Zabrzaprzygotowany w 1933 roku przez Kurta Breuera przewidywał wybudowanie kina na południowej pierzei nowego placu. W tym celu dwaj gliwiccy kupcy, Alfred Salzwedel i Richard Walter założyli spółkę „Lichtburg G.m.b.H.”. Nie byli oni nowicjuszami w dziedzinie rozpowszechniania filmów. A. Salzwedel był na początku lat 20. XX wieku kierownikiem zabrzańskiego kina „Helios” i gliwickiego „Schauburg”. Później przeprowadził się do Gliwic, gdzie był m.in. kierownikiem kin „UT-Lichtspiele”, a wraz z R. Walterem był właścicielem spółki „Union-Grundstück-Gesellschaft m.b.H.”Trzecim wspólnikiem spółki „Lichtburg G.m.b.H.” został wkrótce Eduard Skowronek. Kamień węgielny pod budowę kina przy Peter-Paul-Platz 6 (pl. Wolności) poświęcono 28 maja 1934 roku, a już po 15 tygodniach było ono gotowe. Projekt kina, przygotowany przez wrocławskiego architekta Alfreda Goetscha, przewidywał widownię z 672 miejscami na parterze i 228 miejscami na balkonie. Ponadto wyposażono je w scenę o powierzchni 34 m² i orkiestron dla 20 muzyków. W kabinie projekcyjnej zainstalowano najnowszy aparat z zakładów w Jenie, model Zeiss-Ikon Nr. 7. Otwarcie kina „Lichtburg”, reklamowanego jako najnowocześniejsze kino Górnego Śląska, odbyło się w sobotę, 22 września 1934 roku o godz. 9 pokazem filmu „Der verlorene Sohn“. W dni powszednie seanse zaczynały się […]

Lata działalności: 1931–1945 Nazwisko założyciela: Hermann i Margarethe Schultz   „Nord-Lichtspiele” otwarto w piątek, 20 listopada 1931 roku o godz. 17.30. Urządzono je w sali starej restauracji Heinricha Schwerdtnera znajdującej się przy Kronprinzenstrasse 179. Właścicielką restauracji była w tym czasie Anna Hadaschik, zaś dzierżawcą Georg Schultz. Dzierżawcami kina, które posiadało 275 miejsc na widowni, zostało rodzeństwo Hermann i Margarethe Schultz, najprawdopodobniej spokrewnieni z Georgiem. Bilety wstępu kosztowały, zależnie od miejsca, 50, 70 i 90 fenigów. W grudniu 1931 roku seanse zaczynały się w dzień powszedni o godz. 16, zaś niedziele o 15. W soboty o 14.30 i w niedziele o 11 odbywały się seanse dla dzieci. Poza tym, w dni powszednie bezrobotni mogli kupować bilety na seanse zaczynające się pomiędzy godz. 16 a 18 w cenie 30, 35 bądź 45 fenigów. W kinie zainstalowano aparaturę do wyświetlania filmów dźwiękowych systemu „Tobis-Klangfilm”. W kwietniu 1941 roku rodzeństwo Schultz wystąpiło do policji budowlanej w Zabrzu o zgodę na budowę całkiem nowego kina na parceli położonej przy Kronprinzenstrasse 142. Zaprojektował je architekt Alfred Goetsch z Wrocławia, który przewidział w nim widownię na 630 miejsc. 482 miejsca w 26 rzędach miały znajdować się na parterze. Ze 148 miejsc na balkonie, 34 zaprojektowano w lożach. […]

  29 października 1931 roku swe podwoje dla miłośników kinematografii otworzyło „Bürger-Kino”. W 1927 roku Richard Pietzka wybudował na swej posesji położonej przy Glückaufstrasse 15–17 (ul. Szczęść Boże) trzypiętrowy dom mieszkalny z restauracją znajdującą się na parterze. Cztery lata później, Oskar Schmidt mieszkający w Bytomiu przy Solgerstrasse 8, wystąpił z projektem przebudowy sali widowiskowej, znajdującej się w tejże restauracji, na kino. Zainstalowano w nim 338 miejsc siedzących na parterze i dodatkowo 70 miejsc w czterech lożach. Pierwszy seans rozpoczynał się w nim o godz. 16.15, ostatni o godz. 20.15. Już na początku listopada 1931 roku jako drugi współwłaściciel kina pojawia się Alfred Galwas, najprawdopodobniej ten sam, który pod koniec lat 20. XX wieku był właścicielem bytomskiego kina „Thalia”, a następnie, na początku lat 30. XX wieku, również bytomskiego kina „Deli”. Z kolei w kwietniu 1932 roku właścicielem kina była spółka „Brylski & Co.” W tym czasie w kinie zainstalowana była aparatura systemu „Selenophon” służąca do wyświetlania filmów dźwiękowych. W 1938 roku właścicielami zarejestrowanej sądownie firmy „Bürger-Kino, Galwas & Brylski” byli Eleonore Galwas i Paul Brylski. Te same nazwiska, choć bez podania imion, wymieniają obie wspomniane już książki telefoniczne. Na przełomie lat 40/50. XX wieku znane było jako kino „Obywatelskie”. Salę […]

Lata działalności: 1929–1984 Nazwisko założyciela: Hermann Seidemann   Początki kina w Rokitnicy związane są z nazwiskiem mistrza brukarskiego Hermanna Seidemanna z Bytomia. Był on właścicielem bytomskiej firmy zajmującej się pracami ziemnymi, która miała filie w Gliwicach i Zabrzu-Biskupicach. W 1929 roku za sumę 4 tys. marek nabył działkę budowlaną przy Hindenburgstrasse 10 (ul. A. F. Modrzewskiego). Sprzedawcą była bytomska firma budowlana „Dzialoszynski & Bruck”. Projekt kina wykonał architekt Eugen Walter z Bytomia. Oprócz 338 miejsc na parterze i 134 na galerii, w sali projekcyjnej zaplanował on także wybudowanie sceny i orkiestronu. 6 grudnia 1929 roku budynek był gotowy w stanie surowym, a H. Seidemann chciał otworzyć kino w czwartek, 23 stycznia 1930 roku. Kontrola urządzeń elektrycznych przeprowadzona 24 stycznia przez urzędników z „Oberschlesischer Überwachung-Verein” w Gliwicach stwierdziła, że odpowiadają one przepisom zatwierdzonym przez Związek Niemieckich Elektrotechników. Jedynie oświetlenie awaryjne należy wyposażyć w dodatkowy, co najmniej 16-amperowy akumulator pracujący minimum dwie godziny bez przerwy. Ponadto konieczne jest wywieszenie w pobliżu tablicy z głównym wyłącznikiem schematu połączeń całej instalacji elektrycznej. Po wykonaniu tych zaleceń, kino mogło zacząć działać. O wiele więcej wad, bo aż 19, wykazała kontrola urzędników Powiatowego Urzędu Budowlanego z Bytomia, przeprowadzona pod koniec stycznia. Do poprawki były schody i […]

Lata działalności: 1929–1932   Wspomniany przy okazji kin w Zaborzu gliwicki „Oberschlesische Bilderbühnenbund”, w 1929 roku uruchomił w Mikulczycach „Kulturlichtbühne”, w której zimą wyświetlano filmy raz w tygodniu. Sala z miejscami dla 400 widzów mieściła się przy Laurentiusstrasse 35 (ul. Nadrzeczna/św. Wawrzyńca), kinem kierował starszy inspektor gminny Weiß. Muzykę w trakcie seansów zapewniał trzyosobowy zespół muzyczny. W następnym roku kino przeniosło się do mikulczyckiego ratusza (Tarnowitzerstrasse 3 – ul. Tarnopolska 80), dzięki czemu liczba miejsc na widowni wzrosła do 440. W „Reichs-Kino-Adressbuch“ wydanej na rok 1932 działalność tego kina określono jako niepewną, a w następnych jej rocznikach już się ono nie pojawia. Piotr Hnatyszyn

Lata działalności: 1928–1989 Nazwisko założyciela: Teodor Kania   Powstanie kina w Pawłowie związane jest z postacią Teodora Kani. Urodził się on 14 kwietnia 1886 roku w Stanicy w ówczesnym powiecie rybnickim, walczył we wszystkich trzech powstaniach śląskich. Po podziale Górnego Śląska, wraz z żoną Agnieszką z domu Lebek opuścili Stanicę przyznaną Niemcom i przyjechali do Pawłowa, gdzie w 1922 roku kupili oberżę stojącą przy ówczesnej ul. Głównej 103, należącą do Amalii i Karla Rotherów. W 1928 roku w dużej sali bankietowej wchodzącej w skład tej restauracji otworzył kino „Saturn”. Co ciekawe, we wspomnianej powyżej opinii na temat właścicieli kin w województwie śląskim, o Teodorze Kani (powstańcu śląskim) napisano: „Wymieniony jest usposobienia niemieckiego. Aczkolwiek, że jest uchodźcą z Śl. Opolskiego, to jednak sympatyzuje z Niemcami”. W 1930 roku kino to posiadało 300 miejsc na widowni i wyświetlało filmy przez dwa dni w tygodniu. Na początku 1930 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie wydało zarządzenie w sprawie obowiązkowego wyświetlania kontyngentu filmów produkcji krajowej, w którym stwierdzono, że powinno ich być nie mniej niż 10 proc. Komendant posterunku policji w Pawłowie, starszy przodownik Wójcik meldował w lutym 1931 roku, „…właściciel miejscowego kina „Saturn” p. Kania Teodor według możliwości stara się chętniej uzyskać film […]

Lata działalności: 1928[?]–1934 Nazwisko założyciela: Franciszka Widawska   Kino w Kończycach założyła Franciszka Widawska. Co najmniej od 1903 roku, wraz z mężem Paulem Widawskim mieszkała w Kończycach, gdzie prowadzili restaurację znajdującą się na niezabudowanej obecnie posesji przy ul. I. J. Paderewskiego 76. Po śmierci męża, który zmarł 24 marca 1926 roku w wieku 54 lat, F. Widawska w dalszym ciągu prowadziła tę restaurację. Najprawdopodobniej w 1928 roku w sali restauracyjnej urządziła kino, które nazwała „Mars”. Na początku sierpnia 1928 roku Urząd Wojewódzki Śląski w Katowicach zwrócił się do starostów i dyrektorów policji z prośba o „zarządzenie poufnego zbadania i przedłożenia Urzędowi Wojewódzkiemu szczegółowej opinii co do zachowania się pod względem politycznym, a w szczególności co do przekonań pod względem narodowościowym właścicieli, względnie zarządów kinoteatrów…”. W opinii na temat Franciszki Widawskiej, podpisanej przez Powiatowego Komendanta Policji Województwa Śląskiego w Katowicach, napisano: „…jest niemką [pisownia oryginalna]. Udziela się w stowarzyszeniach niemieckich i jako restauratorka stawia swój lokal do dyspozycji miejscowym organizacjom niemieckim.”. W 1930 roku kino posiadało 120 miejsc na widowni i czynne było raz w tygodniu. W 1932 roku w kinie tym, które zmieniło nazwę na „Apollo”, widownia mieściła już 350 widzów. Wyposażone było ono w aparaturę dźwiękową, w zimie czynne […]

Lata działalności: 1928–1934   W 1928 roku w Szkole Powszechnej nr IV znajdującej się przy Carl-Czichystrasse 26 (ul. F. Chopina) powstało kino szkolne prowadzone przez nauczyciela Waltera Kneifela. Filmy wyświetlano w nim jeszcze w 1934 roku. Piotr Hnatyszyn

Lata działalności: 1928–1945 Nazwisko założyciela: Max Onderka   „Metropol-Theater” w Zaborzu otwarto w 1912 roku. Książka adresowa górnośląskiego handlu, wydana najprawdopodobniej w 1913 roku, jako właściciela bliżej niesprecyzowanego kina w Zaborzu podaje Theodora Gollę. Zapewne to on był pierwszym właścicielem kina „Metropol”, które mieściło się w kamienicy mistrza stolarskiego Franza Mierzwy, wybudowanej w 1910 roku przy Kronprinzenstrasse 97 [449]. Właścicielką kina w 1920 roku był mieszkająca w Zaborzu Gertrud Scharf. W 1921 roku można w nim było zobaczyć „jedynie wielkomiejski program pierwszej klasy”, „najnowsze szlagiery”, a z powodu plebiscytu również „całkiem specjalny, obfity program dodatkowy”. Ostatnimi właścicielami kina „Metropol” w jego siedzibie przy ul. Wolności 449 byli (co najmniej od 1924 roku) architekt Max Onderka i jego żona, Gertrud. W drugiej połowie lat 20. XX wieku kino, w którym seanse odbywały się codziennie a na widowni mogło zasiąść na raz 100 widzów, nie spełniało już wymagań policyjnych i na początku 1928 roku Max Onderka postanowił wybudować nowy obiekt na swojej posesji przy Kronprinzenstrasse 427. Kupili ją w grudniu 1926 roku za sumę 14 tys. marek od cieśli górniczego Paula Ranuscha. Teren ten był od strony ulicy zabudowany niewielkim domem jednopiętrowym, kino miało stanąć w głębi. Jako że M. Onderka był […]

Lata działalności: 1928–1945[?] Nazwisko założyciela: Bernhard Kleczewski   W grudniu 1927 roku w zabrzańskiej gazecie „Hindenburger Tageblatt”, ukazała się informacja, iż bytomski kupiec Bernhard Kleczewski urządza nowe kino w sali restauracji Antona Krawietza stojącej przy Brojastrasse 30. Kino o nazwie „Central-Lichtspiele” otwarto na początku stycznia 1928 roku. Pierwsze znane ogłoszenie dotyczy filmów wyświetlanych od 3 do 5 stycznia. Były to „Üb immer Treu und Redlichkeit” (okazuj zawsze prawdę i szczerość) z Reinholdem Schüntzelem oraz „Die Braut aus der Bar” [narzeczona z baru]. W następnych dniach seanse zaczynały się o 16, 18 i 20. Bilety kosztowały od 50 fenigów do 1 marki i 10 fenigów za miejsce. W latach 1929–1930 właścicielem kina był Franz Bielowski z Mikulczyc, a seanse odbywały się codziennie. W kwietniu 1929 roku kino przy Brojastrasse 30 nazywało się „Union-Lichtspiele”. Następnym jego właścicielem był Josef Rischke z Katowic, wymieniony w „Reichs-Kino-Adressbuch” wydanych na rok 1932, 1933 i 1934. W tym czasie zainstalowano w nim aparaturę do projekcji filmów dźwiękowych systemu „Klangfilm”. W następnych latach kino podupadło. Kolejny właściciel, którym był Alfred Neugebauer kierujący od 1933 roku zabrzańskim kinem „Lichtspielhaus”, przejął „Union-Lichspiele” w bardzo zaniedbanym stanie. Zanim otworzył je ponownie 15 kwietnia 1935 roku, usunął wszelkie niedostatki. Jako ostatni […]

Lata działalności: 1927–1934   W 1927 roku zaczęto pokazywać filmy w „Jugendheim-Lichtspiele” w domu dla młodzieży wybudowanym przy Hohenzollernstrasse 11 (ul. Władysława Jagiełły). Seanse odbywały się dwa razy w tygodniu, widownia mogła pomieścić 300 osób, a zespół muzyczny składał się z trzech osób. Właścicielem kina był zabrzański „Beamten-Wohnungsverein” (Towarzystwo Mieszkań Urzędniczych), zaś kierownikiem konrektor Paul Cornelius. Kino działało co najmniej do 1934 roku. Piotr Hnatyszyn

Lata działalności: 1927–1945 Nazwisko założyciela: Franz Bielowski   Franz Bielowski opuścił pomieszczenia przy Tarnowitzerstrasse 18 dlatego, że na sąsiedniej działce znajdującej się przy Friedrichstrasse 1 (ul. T. Kościuszki) wybudował własne kino. Zgodę na jego budowę uzyskał w listopadzie 1926 roku, a prace budowlane realizowane przez mikulczycką firmę braci Bednorz rozpoczęły się w marcu następnego roku. Widownia wyposażona była w orkiestron oraz w 315 miejsc na parterze i 128 miejsc na balkonie. Nowe kino „Union-Theater” otwarto w ostatnim tygodniu czerwca 1927 roku. Na otwarcie właściciel zaprosił przedstawicieli władz gminnych i duchowieństwa, a także grupę szanowanych obywateli Mikulczyc. W pierwszym programie znalazły się „Das edle Blut” w reżyserii Karla Boese, film dydaktyczny „Der Igel” oraz burleska „Donnerwetter Buster” z Busterem Keatonem. Na początku 1934 roku „Union-Theater” został powiększony wg projektu architekta Alfreda Goetscha z Wrocławia, dzięki czemu liczba miejsc na widowni wzrosła do 532. W 1941 roku pojawiła się informacja, że po zakończeniu działań wojennych Franz Bielowski zamierza wybudować nowe kino, w którym filmy będzie mogło oglądać naraz od 900 do 1000 widzów. Wynik wojny pokrzyżował te plany. Po jej zakończeniu przez długi czas przy ul. T. Kościuszki istniało kino „Atlantic”. Opuszczony budynek spłonął 16 maja 2002 roku. Piotr Hnatyszyn