Lata działalności: 1928–1989
Nazwisko założyciela: Teodor Kania

 

Powstanie kina w Pawłowie związane jest z postacią Teodora Kani. Urodził się on 14 kwietnia 1886 roku w Stanicy w ówczesnym powiecie rybnickim, walczył we wszystkich trzech powstaniach śląskich. Po podziale Górnego Śląska, wraz z żoną Agnieszką z domu Lebek opuścili Stanicę przyznaną Niemcom i przyjechali do Pawłowa, gdzie w 1922 roku kupili oberżę stojącą przy ówczesnej ul. Głównej 103, należącą do Amalii i Karla Rotherów. W 1928 roku w dużej sali bankietowej wchodzącej w skład tej restauracji otworzył kino „Saturn”. Co ciekawe, we wspomnianej powyżej opinii na temat właścicieli kin w województwie śląskim, o Teodorze Kani (powstańcu śląskim) napisano: „Wymieniony jest usposobienia niemieckiego. Aczkolwiek, że jest uchodźcą z Śl. Opolskiego, to jednak sympatyzuje z Niemcami”. W 1930 roku kino to posiadało 300 miejsc na widowni i wyświetlało filmy przez dwa dni w tygodniu.

Na początku 1930 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie wydało zarządzenie w sprawie obowiązkowego wyświetlania kontyngentu filmów produkcji krajowej, w którym stwierdzono, że powinno ich być nie mniej niż 10 proc. Komendant posterunku policji w Pawłowie, starszy przodownik Wójcik meldował w lutym 1931 roku, „…właściciel miejscowego kina „Saturn” p. Kania Teodor według możliwości stara się chętniej uzyskać film produkcji krajowej i na ogólną ilość 60 filmów wyświetlanych w roku 1930, wyświetlał 6 filmów produkcji krajowej o charakterze samych dramatów, co do których ogólna opinia wyraża, że przewyższają one produkcję zagraniczną.”

12 października 1930 roku wojewoda śląski wydał rozporządzenie o obowiązku składania egzaminów przez operatorów, obsługujących aparaty projekcyjne w teatrach świetlnych. zdający musiał „wykazać się posiadaniem teoretycznych i praktycznych wiadomości o obsłudze aparatów projekcyjnych, jako też znajomością przepisów, normujących używanie aparatu projekcyjnego i służbę operatora w teatrze świetlnym”. Teodor Kania zdał wymagany egzamin i 12 października 1931 roku uznany został „uzdolnionym do samodzielnego obsługiwania aparatu projekcyjnego w publicznych teatrach świetlnych.

W 1932 roku na widowni kina „Saturn” mogło zasiąść już 450 widzów, w zimie czynne było ono raz w tygodniu, a od 12 czerwca do 20 sierpnia jego działalność była zawieszona. W następnym, 1933 roku kinem „Saturn” zarządzał Hubert Richter, czynne było ono trzy dni w tygodniu tak w zimie, jak i w lecie, nie posiadało aparatury dźwiękowej. Tym razem było ono nieczynne od 22 maja do 1 września. W 1934 roku kino zmieniło nazwę na „Apollo”, seanse odbywały się w nim tak jak w roku poprzednim, a zarządzał nim osobiści T. Kania.

Pod koniec 1937 roku małżeństwo Kaniów postanowiło kino wydzierżawić. Stosowną umowę, obowiązującą od 1 grudnia 1937 roku do 31 maja 1943 roku, podpisali 10 grudnia 1937 roku z mieszkankami Radzionkowa, Hildegardą Sikorą i Józefą Michalską. Obiektem umowy była sala wraz z ławami i siedzeniami w loży. Wszelkie urządzenia projekcyjne należały do dzierżawczyń. Czynsz ustalono na 130 złotych miesięcznie płatnych z dołu, a jako zabezpieczenie za światło itp. dzierżawczynie musiały zapłacić z góry równowartość czynszu za dwa miesiące. Mogły one natomiast, zamknąć kino w miesiącach letnich, to jest od maja do 31 sierpnia każdego roku, nie płacąc w tym czasie czynszu. W trakcie seansów nie wolno było urządzać w przylegającej do kina restauracji zabaw i hałaśliwych zebrań. Za zgodą właścicieli, dzierżawczynie mogły odstąpić kino osobom trzecim. W 1938 roku kino w Pawłowie działało pod nazwą „Eden”, liczba miejsc na widowni spadła do 350. Od 1 stycznia do 31 marca filmy wyświetlano w nim codziennie; od 1 kwietnia do 6 maja – przez cztery dni w tygodniu; od 7 maja do 2 września było ono nieczynne; od 3 września do 31 grudnia seanse znowu odbywały się codziennie.

H.Sikora i J. Michalska dzierżawiły kino w Pawłowie również na początku II wojny światowej. 15 listopada 1940 roku Teodor Kania podpisał umowę dodatkową do wspomnianej wyżej umowy dzierżawnej, w której jako dzierżawcę kina w Pawłowie wymieniono mieszkającego w Zabrzu Erwina Gabora. Nowa umowa miała obowiązywać do 1 października 1945 roku, z możliwością automatycznego przedłużenia o kolejny rok. Erwin Gabor nie był postacią nieznaną w branży kinowej. Najprawdopodobniej od 1934 roku niewymienieni z imienia bracia Gabor byli właścicielami kina otwartego w podgliwickich Łabędach przy Hüttenstrasse 6 (ul. Metalowców) w 1932 roku. W 1939 roku kino to nazywało się „National-Theater” i jako jego właściciel wymieniony jest Erwin Gabor zamieszkały Hindenburg-West (Zabrze-Maciejów) przy Lüderitzstrasse 14 (ul. Staropolska). W tym samym roku był też właścicielem kina „National-Theater” otwartego w 1934 roku w Gliwicach-Sośnicy przy Gartenstrasse 57 (ul. S. Żeromskiego). Erwin Gabor pozostawał dzierżawcą kina w Pawłowie jeszcze na początku 1945 roku. Przez pewien czas w jego imieniu prowadził je jego ojciec, Ernst Gabor. Erwin Gabor wywieziony został do Związku Radzieckiego na początku 1945 roku, gdzie zmarł lub zginął. Teodor Kania zmarł 11 kwietnia 1945 roku w Pawłowie. Po II wojnie światowej kino w Pawłowie podporządkowano Okręgowemu Zarządowi Kin w Katowicach, które uruchomiło je pod nazwą „Świt”. Filmy wyświetlano w nim do końca lat 80. XX wieku, a po zmianie ustroju budynek zwrócono rodzinie Teodora Kani.

Piotr Hnatyszyn